|
DE. SS. CANTIO, CANTIANO ET CANTIANILLA,
ET S. PROTO EORUM PÆDAGOGO IN FIDE,
[p.427b] MARTYRIBVS AQUILEIÆ
IN FORO-IVLII.
|
|
|
COMMENTARIUS
PRÆVIUS.
De Cultu & Actis: hæc an scripta
à S. Ambrosio?
G.H
|
|
[1]
|
Aquileia
hodierno agro Foro-Iuliensi inserta, olim urbs Carnorum, ac teste Strabone
Illyricarum gentium emporium, & ob incolarum frequentiam ac divitiarum
rerumque affluentiam, Cæsarum aliquando Sedes, & quasi altera Roma
habita fuit. Ad hanc à S. Petro missus S. Marcus Euangelista,
fidem Christ plantavit; atque inde abiturus Alexandriam, successorem ordinavit
S. Hermagoram Episcopum; uti ad Vitam S. Marci diximus XXV Aprilis,
atque iterum dicendum erit ad diem XII Iulii, quo S. Hermagoras, cum
Fortunato Diacono suo, est martyrium passus. Inter alios sanctos ibidem
martyrii palma fuerunt coronati, S. Hilarius Episcopus,Tatianus Diaconus,
Felix, Largus, & Dionysius, sub Numeriano Imperatore, quorum
Acta illustravimus die XVI Martii. Hujus Numeriani & Carini
fratrum ac Cari patris consanguinei fuerunt, SS. Cantius
& Cantianus fratres , & Cantianilla eorumdem Soror, [p.427c] qui à S.Proto pædagogo
in Catholica fide præclare instructi, cum illoque sub
Diocletiano & Maximiano in agro Aquileiensi capite plexi, hoc XXXI Maji
Solenni cum veneratione coluntur. Plexi aurem fuerunt anno Christi CCXC,
quemadmodum sequitur ex chronologia, à nobis stabilita III Aprilis
ad Acta Sanctarum Agapes, Chioniæ & Irenes, Aquileia pariter abductarum
Thessalonicam, una cum Iudicibus suis Du1cidio & Sisinnio: qui deinde
remißi Aquileiam uno post mense novam hanc tragœdiam concitarunt.
|
AN. CCXC. Aquileiæ
inter alios Sanctos coluntur.
|
[2]
|
Boninus
Mombritius, tomo primo Legendarii ante ducentos annos excusi, inseruit passionem
Sanctorum Martyrum Cantianorum, quam asserit editam à S. Ambrosio
Mediolanensi Episcopo, cum hoc exordio: Servus Christi Ambrosius Episcopus,
Christum verum Deum colentibus Fratribus per omnem Italiam, in Domino omnem
salutem. Ex hisce aliquod compendium extat inter Sermones S. Ambrosii,
à Georgio Wicelio in Historia de Sanctis Dei , & à Laurentio
Surio ad hunc XXXI Maji recusum, cum hoc exordio. Hodie beatissimorum
Cantii, Cantiani, & Cantianillæ natalis est: & mox addita
particula, Quam [p.427e] reliqua ex Actis
apud Mombritiun desumuntur, hoc modo: Quam bene & jucunde tres Martyres
uno pene vocabulo nuncupantur. Nec mirum, si similes sint nomine, qui sunt
similes passione. Si una est illis apud homines appellatio, quibus apud
Deum est una vocatio. Uniter enim vocati sunt à Domino, non interposito
tempore aliter & aliter passi , sed omnes eodem ictu pariter martyrium
pertulerunt. Quod quidem illis parentina quadam à Christo affectione
concessum est, ut cougruerent meritis, qui vocabulis concordabant; [&]
qui erant consanguinitate fratres, fierent sanctitate germani; & quorum
membra unius corporis substantia vegetabat, eorum animas ejusdem fidei confessio
coronaret. Hæc ibi, vel ideo à nobis prolata, quod eadem
in Actis infra dandis non habeantur: cujus ultima verba de consanguinitate
erant omissa apud Mombritium: apud quem de Dulcidio Præside
& Sisinnio Comite, atque horum Martyrum apud eos delatione [p.427e]
multa proferuntur, quorum loco in dicto Compendio ista habentur: Refert
autem de Beatis supra dictis historia, quod tempore passionis, cum eos persecutor
inquireret: ac tum reliqua habentur apud Mombritium, Ascenso vehiculo
usque ad ultima hæc verba: Præcedere nos profitemur
ad gloriam. Dein narratur quomodo deprehensi sint, & quia nolebant
Iovi thus offere, morti adjudicati, quales dein preces fuderint & quomodo
tandem fuerint capite plexi, ac sepulti, in dicto Compendio alto silentio
involvitur. Nos, relictâ aliis aliter sentiendi libertate, judicamus
dictum Compendium ex aliquibus Lectionibus, ad Matutinum solitis recitari,
fuisse desumptum. Similes Lectiones, ex quodam Breviario antiquo, secundum
ritum sanctæ Ecclesiæ Aquileiensis, edidit Illustrissimus
Senator Joannes Chauvin, in elogiis horum trium Martyrum, anno MDCLXX
apud Parisios editis, & sub finem earumdem adduxit subscriptionem
Joannis Josephi Capodalei, Juris utriusque Doctoris & Capituli Aquileiensi
Secretarii, cum sigillo ipsius Capituli. Fidem pro Capodaleo faciente
Cossino, Notario curię Patriarchalis Aquileiensis, cum sigillo Patriarchæ
Aquileiensis. Interim hæ Lectiones inveniuntur totæ desumptæ
ex Mombritio, [p.428a] sed
solum încipiunt à supra indicato, ascenso vehiculo,
ac dein ad finem martyrii & sepulturæ deducuntur. Adjunxit dictus
Chauvin in posteriori editione Acta, prout sunt olim à Mombritio
in lucem prolata.
|
Acta martyrii apud Mombritium
tributa S. Ambrosio Mediol.
uti & compendium;
ex lectionibus desumptum;
Ex Ms.
|
[3]
|
Alia
nos monumenta hactenus inedita nacti sumus; ac primo ex triplici codice
Ms. scilicet Audomarensi monasterii S. Bertini, Trevirensi monasterii S.
Maximini, & Vltrajectino Ecclesiæ S. Salvatoris. Alia Ioannes
Gamansius nobis submisit, à sa descripta ex Paßionali Ms. cœnobii
Bodecensis Ordinis Canonicorum Regularium in diœcesi Paderbornensi: sed
hæc sola phrasi hinc inde ab aliis differunt, & multis in locis
sunt contracta. Denique Acta quædam uberiora reperimus anno MDCLXI
in urbe Florentina, in Codice Ms. Illustrißimi senatoris Florentini
Caroli Strozzi, signato num. 5, ubi folio 177 habentur, quæ nos cum
aliis Mss. & Mombritio collata damus. In illis omnibus nulla præponitur
mentio S. Ambrosii, quæ invenitur apud Mombritium; nec, licet præponeretur,
continuo auderemus asserere, revera ipsum talia Acta vel alia scripsisse.
Mallet Baronius illa adscribere S. Maximo Episcopo Taurinensi. Ast Bellarminus
de Scriptoribus Ecclesiasticis, quia varios Sermones S. Ambrosio adscriptos
reperit inter Sermones S Maximi, fatetur plane judicari non posse, utrum
Ambrosio vel Maxinio tribui debeant; sed [p.428b] cujuscumque sint,
antiqui & sancti Auctoris esse. Idem & nos de Actis prænotatis
dicimus, etiamsi neutrius horum forent, plane antiqui auctoris esse. Compendia
eorumdem, prout in dictis Mss. habentur, reperiuntur apud Petrum de Natalibus
lib. 5, cap. 70, & in variis Breviariis, de quibus infra agemus.
|
Alia Acta ex Mss.
|
[4]
|
Sacra memoria horum Martyrum paßim omnibus Martyrologiis Latinis inscripta
est, & apographo S. Hieronymi ex vetusto
Ms.Corbeiensi Parisiis excuso, his verbis: Pridie Kalendas Junii, in
Aquileia Natalis SS. Canti, Cantiani, Proti, Chrysogoni, & Cantianillæ.
In Ms. Epternacensi deest visio amanuensis nomen Canti, uti
palæstra in Ms. Lucensi. In Ms. Regina Sueciæ per Holstenium
edito deest nomen Proti, ideo forsan , quod in Ecclesia Aquileiensi seorsim
colatur XIV Iunii: uti S. Chrysogonus, illustris etiam ipse Martyr
Aquileiensis, XXIV Novembris. Rabanus in suo Martyrologio ista notavit:
Eodem die martyrizati sunt beatissimi Martyres, Cantius, Cantianus, &
Cantianilla, imperante Diocletiano. Vsuardus ista habet: Apud urbem
Aquileiam natalis sanctorum Martyrum, Cantii, Cantiani, & Cantianillæ
fratrum, qui cum ducerent prosapitam ex genere Aniciorum, ob Christianæ
fidei constantiam, una cum pædagogo suo Proto, capite plexi sunt. [p.428c] Similia habent
Ado, Notkerus, Bellinus, aliique recentiores cum hodierno Martyrologio Romano:
ubi in Notis late agit Baronius de familia Aniciorum, illustrata non
tantum Consulibus & Imperatoribus, sed & nobilitata Martyribus &
Confessoribus, uti in decursu nostri operis sæpe apparebit. Antonius
Gallonius Romanus Congregationis Oratorii edidit Roma anno MDXCI Historiam
sanctarum Virginum Romanarum, cum Cæsar Baron ibidem scriberet Annales
Ecclesiasticos, & inter illas censet S. Cantianillam, Virginem &
Martyrem, cujus & fratrum Acta ibidem describit. Eamdem intèr
Virgines venerantur Franciscus Labierius in earum Menologio, & Arturus
du Monstier in Gynæceo sacro. Ceterum, ne alicui forte suspecta sint
trium Germanorum germanißima nomina, in dubium revocanti, an tale quid
fuerit iis temporibus usitatum; exemplum is sumat à tribus filiis
Constantini Magni, qui Constantinus, Constans, & Constantius fuerunt
appellati. [p.428d]
|
Memoria in sacris Fastis.
& Cantianilla inter Virgines.
|
|
ACTA MARTYRII.
Ex variis Mss. & Mombritio.
|
|
[1]
|
Omnia,
quæ à Sanctis gesta sunt vel geruntur, si quis voluerit studiose
perquirere, & sibi & plurimis ædificationi exhibet fructum:
sicut arbor fructifera non sine causa probatur terram occupare dum vivit,
cum & ipsa suis pomis ornatur, & omnis qui ex fructu perceperit saginatur
(a). Scribimus, ut in gestis invenimus, quid
egerint, quid locuti sint, quid passi sunt Sancti. Ostenditis vos esse Catholicos,
qui victorias Christi libenter legitis, libenterque auditis. Interrogo vos,
qui ista inter apocryphas litteras abolenda censetis: per quos constat Canon
Scripturarum divinarum? Numquid non per eos, qui pro ipso Canone occidi
magis voluerunt, quam vinci? Quid ergo? Tenuerunt Martyres fidem rectam,
quæ sacris voluminibus certo 1ibrorum numero continetur. Agunt illis
gratias apices sacratissimi, quia per illorum perseverantiam [p.428e] perseverant; &
ideo volunt eorum gesta conscribi, ut in conspectu Dei & hominum semper
Sancti laudentur, qui in conspectu incredulorum pro eorum defensione tormenta
immania pertulerunt. Nihil præter Scripturas Canonicas recipientes,
ista studiose conscripsimus, ostendentes dogma Catholicum per Catholicos
Martyres custoditum: exemplum posteris damus, ædificationem credentibus
tradimus, artem belli Christi militibus demonstramus. Constat eos nolle,
si necesse sit, pugnare, qui legere nolunt pugnatores. Imperent silentium
infidelibus; spectent pugiles diabolicos, qui athletas Domini spectare contemnunt.
Nos divinas virtutes loquimur, scribimus, prædicamus. Prohibeant æmuli,
imperent silentium timidi, verberent contemnentes, lugentes increpent, libenter
hæc audientes accusent. Gloriosos faciunt milites vulnera, pro Imperatoris
laude suscepta; pro cujus amore etiam animas perdere libenter optamus. Triumphorum
Christi ac victoriarum labores exercitibus de occultis foras proferimus.
Scimus pugnas, quas illi visibiliter passi sunt, invisibiliter nobis excitari
quotidie, & negligenter repugnantes acrius vulnerari: ergo ut arma pertractes,
attende bellantes; da mentem studiis, ut hostis incipiat te timere. [p.428f]
|
Gesta Sanctorum utilia
legentibus;
& commendate à Scripturis, pro quibus servandis illi passi sunt.
|
[2]
|
Beatissimos
igitur Martyres Christi, Cantium, Cantianum, & Cantianillam legimus,
à pædagogo suo Proto valde Catholica fide fuisse edoctos, qui
de genere Aniciorum, hoc est diva memoriæ Carini Imperatoris, noscuntur
progeniti, & intra urbem Romam in quarta decima regione generati atque
educati probantur, Diocletianio Romæ imperante, Maximiano partibus
Illyricis, Carino quoque intra Gallias (b) bene
agente erga Christianos, qui non post multum tempus (c) defunctus est. Post cujus obitum sceleratissimi
Imperatores Diocletianus & Maximianus (d),
per omnes Provincias decreta posuerunt, ut ubicumque Christiani invenirentur,
si sacrificare contemnerent , diversis pœnis affligerentur. Cumque hæc
edicta audissent Beatissimi Christi Martyres Cantius, & Cantianus, atque
Cantianilla, cum in urbe Roma fuissent positi, consilio habito cum B. Proto,
ut iniquam vitarent sententiam, omnes res suas & domos, quas intra muros
urbis Romæ habebant, venumdantes distribuerunt pauperibus: & servos
ancillasque, quas habebant circiter in animabus septuaginta tribus, baptizantes
eos in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti ingenuos eos [p.429a] fecerunt. Tunc prædia sua in suburbano
posita sub specie visitationis circuire decreverunt , & apposita hac
occasione de urbe Roma exierunt , & apud Aquilegiense civitatem, pro
amore Christianissimi Chrysogoni Martyris, eodem tempore repedaverunt; in
qua civitate tunc temporis non parva rura possidebant. Sed quia lumen latere
non poterat in tenebris, necesse erat ut eos Dominus ad gloriam sui nominis
coronaret.
|
Aniciorum stirpe prognati
fratres,
omnia in pauperes distribuunt,
|
[3]
|
Cumque in Aquilegiensem urbem
sancti Martyres Cantius, Cantianus, & Cantianilla cum Proto pædagogo
suo fuissent ingressi; duriorem sævitiam erga Christianos repererunt,
quam reliquerant Romæ. Ita etenim omnis sanctorum Martyrum vel Confessorum
pro Christi nomine multitudo in vinculis carcerum custodia tenebantur, ut
numerari non potuissent. Cumque sancti Dei Martyres in urbem Aquilegiensem
ingressi fuissent; intempestæ noctis silentio venerunt ad carcerem,
& interrogarunt viros Christianos, qui in carcere erant retrusi, si
cum eis esset sanctus Christi Martyr Chrysogonus. Tunc dixerunt ad eos sancti
Martyres qui in carcere erant: Jam sunt dies triginta & sex, quod [p.429b] per
martyrii palmam ab iniquissimis Principibus capite plexus est (e) S. Chrysogonus, non longe ab hac civitate, loco
ubi dicitur, Ad aquas gradatas, & ibi sepultus est à sancto Zoilo
Presbytero. Hæc audientes Christi Martyres Cantius, & Cantianus,
atque Protus, & Cantianilla, cœperunt præ gaudio flere cum iis
qui in carcere erant: & data pecunia carcerariis, per totam noctem ibi
morati sunt. Mane vero exeuntes de carcere, prædicantes Dominum nostrum
Jesum Christum, & in nomine ejus multa signa facientes, cæcos illuminabant,
leprosos mundabant, & effugabant, & his qui in grabatis erant imponentes
manus salvos eos faciebant.
|
Aquileiam abeuntes,
Christianos in carcere confortant;
clarent miraculis;
|
[4]
|
Eodem
tempore in eadem civitate Aquilegiensi (f)
Præsidatus officium Dulcidius impiissimus habebat cum Sisinnio Comite
suo. Audientes itaque iniquissimi Judices, quod sancti Dei Cantius, Cantianus,
& Protus, atque Cantianilla de Roma advenissent, statim conveniri ab
apparitoribus præcipiuntur, ut diis thura imponerent. Tunc beatissimi
Martyres Cantius & Cantianus, Protus & Cantianilla, aspicientes in
cælum, responderunt: Nos diis non sacrificamus; quia scriptum est,
Omnes dii gentium dæmonia, Dominus autem cælum [p.429c] fecit.
Et iterum; Similes illis fiant qui faciunt ea, & omnes qui confidunt
in eis. Ite ergo, nuntiate iniquo Præsidi vestro, nos pro Christi nomine
optare potius mori, quam ab ejus mandatis recedere: quia ab ipsis cunabulis
Dominum Jesum Christum confitemur. At illi redeuntes Præsidi retulerunt
omniaque gesta fuerant. Tunc Dulcidius Præses una cum Sisinnio Comite,
valde commoti talem dederunt impio (g) Diocletiano
& Maximiano suggestionem: Piissimi Imperatores, subvenite Romanis legibus,
pro quibus victrix dextera vestra hostium cervices inclinat; & diis omnipotentibus,
qui à Christianis contemnuntur, juvamina præbete. Advenerunt
enim tres germani ex urbe Roma, qui de genere Carini Imperatoris esse noscuntur,
cum Proto pædagogo eorum, uno animo fortiter reluctantes & confitentes
Christum, illum quem Judæi sub Pontio Pilato Præside in Judęâ
crucifixerunt; & in nomine ejus virtutes multas operantur: unde quid
jussio vestra decreverit, decernite. His auditis sceleratissimi Diocletianus
& Maximianus vehementer ira commoti sunt, & hanc auctoritatem dederunt,
ut si sacrificare noluissent, capitali sententia plecterentur.
|
diis thura offere renuunt;
& jussione Imperatorum,
damnantur capitis;
|
[5]
|
Cum iniqua
sententia pervenissent ad beatissimos [p.429d]
Martyres Cantium, & Cantianum, & Cantianillam, ascenso vehiculo
una cum pædagogo suo Proto ex urbe Aquilegiensi egressi sunt, festinantes
ire ad corpus sancti Martyris Christi Chrysogoni, divinam Scripturam habentes
præ oculis, quæ dicit: Venite benedicti Patris mei, percipite
regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. Nam ipsos beatissimos Martyres
in ipsa nocte Dominus (h) visitare dignatus
est, dicens eis: Pax vobis. Festinate ire ad dilectum meum Chrysogonum, quia
ibi vobis coronas præparatas habeo: & ibi debetis coronari, &
in regno Patris mei cum Chrysogono sine fine gaudere; & nolite contristari,
quia si vos persecuti fuerint in unam civitatem, fugite in aliam: &,
Qui vos persecuti fuerint, & me persequuntur. Mane vero facto nuntiatur
iniquissimis Judicibus, Sanctos Dei properasse. Tunc Sisinnius Comes una
cum spiculatoribus, ex præcepto impiissimorum Imperatorum Diocletiani
& Maximiani, subsequuntur eos (i). |
EX MS.
à Christo animantur;
|
[6]
|
Beatissimi
vero martyres Cantius, & Cantianus,& Cantianilla, una cum pædagogo
suo Proto, ascenso vehiculo junctis mulabus secedere festinabant. Et cum
irent, & non longe ab urbis mœnibus [p.429e] iter agerent, unum
animal de subjunctis subito corruit, in loco qui appellatur Ad aquas gradatas,
(k) ubi passus est B. Chrysogonus; ut Dominus
hæc adimpleret, quæ David Propheta per Spiritum sanctum dixit:
Ecce, quam bonum & quam jucundum habitare fratres in unum*; &, Præceptum posuit Dominus & non
præteribit**. Cum essent ibi sancti Martyres,
ubi S. Chrysogonus passus fuerat, ponentes genua sua oraverunt, dicentes;
Domine Jesu Christe, Deus omnipotens, dirige sanctum Angelum tuum ad auxilium
nostrum, ut confundantur omnes qui adorant sculptilia. Deprecamur ergo,
Domine, ut digneris nos in hac vocatione perseverantes esse, ad laudem &
gloriam nominis tui, & ad confirmandum corda in te credentium; ut cognoscant
omnes qui idolis serviunt, quia non est alius nisi tu solus Deus, cui Angeli
serviunt.
|
ad Aquas gradatas,
* Ps. 132,1 & ** 148,6.
preces fundunt;
|
[7]
|
Hæc
autem eis orantibus supervenit Sisinnius Comes cum spiculatoribus suis:
ita illi sunt à persecutoribus comprehensi. Quod factum quam gloriosum
sit, & à divinitate dispositum, debemus advertere. Semper enim
Deus, quos elegit, eos victores cum subvectione sublimi in aulam regni cælestis
inducit. Nam sicut Elias curru applicito ascendit in cælum, ita &
isti vehiculo admoto ad martyrium pervenerunt: [p.429f]
& quadriga, sicut illum evexit ad requiem, ita illos portavit ad gloriam.
Et quamvis illa ignea quadriga fuerit , hæc tamen non inferior habenda
est: quia illa unum gestavit Prophetam, hæc tres Martyres sustentavit.
Sed dicet aliquis, Gloriosius gestavit ignea quadriga, quam terrena. Nec
hoc plane defuit sanctis viris: nam sicut Eliam ignea quadriga portavit,
ita sanctos Martyres fides ignea jam ferebat. Ferebat illos, inquam, Christus,
*qui lumen est, qui ignis est,
de quo scriptum est, Deus noster ignis consumens est. Ergo cum Beatis, de
quibus loquimur, persecutor ingrueret, vehiculum conscenderunt. Qua causa?
Ut fugerent? Absit: sed ut ad martyrium citius pervenirent. Non ut latitarent,
sed ut se Christianos cunctis transeuntibus demonstrarent. Certe occultius
inter plures in civitate manere poterant: sed hoc fecerunt, ut totius populi
corda, dum per diversa fugiunt, Christi amore flammarent. At vero, ubi quis
vehiculo apparato ac disposito per aggerem publicum egreditur, illa non fuga
dicenda est, sed profectus. Sancti enim viri hoc facto, velut in triumphali
curru positi, contestabantur dicentes: Ecce persecutor, ecce proficiscimur,
ecce præcedimus. Quid resides? quid moraris? Subsequere
[p.430a] nostra vestigia, nolumus enim videri
inviti duci ad pœnam, qui præcedere nos profitemur ad gloriam (m).
|
comparantur Eliæ Prophetæ
*
Deut. 4, 24.
quia iverunt ultro in curru ad palæstram.
EX MSS.
|
[8]
|
Tunc Sisinnius
Comes (n) hæc audiens, jussit beatos
Martyres comprehendi, dein Judex hortatur eos, ut Jovi thura incendant.
Beatissimi vero famuli Dei execrando dixerunt, se nunquam dæmonis
immolaturos, sed omnipotenti Deo, qui fecit cælum & terram, mare
& omnia quæ in eis sunt: nam omnia idola simul, & qui ea colunt,
cum eisdem ibunt in ignem æternum. Tunc impius Sisinnius Comes hoc
audito, valde iratus est, & jussit spiculatoribus, ut, si Jovi thura
non darent, capite plecterentur. Beatissimi vero Martyres Cantius, Cantianus,
& Cantianilla, una cum Proto pædagogo, gaudentes & psallentes
ducebantur à spiculatoribus. Tunc beatissimi famuli Dei, expansis
manibus ad cælum, orationem ad Dominuni fuderunt, dicentes: Domine
Jesu Christe, qui perseverantibus in tuo nomine te patrem & matrem esse
dixisti, & pro temporalibus futura; & pro perituris perpetua, &
pro divitiis terrenis incorruptam vitam cum æterna felicitate dare
promisisti; te obsecramus, amator puræ conscientiæ, ut adspicias
de summitate cælorum ad hanc [p.430b] horam, ut suscipias
animas nostras in pace, & inter sanctos & electos tuos nos collocari
præcipias, cum quibus congaudent gloriosi Martyres tui, quia tu es
Deus solus & benedictus in secula seculorum. Et cum complessent orationem,
dixerunt: Amen. Porrigentes sibi invicem osculum pacis, ponentes genua, susceperunt
gladium, acceperunt coronas sempiternas: & ecce sanguis eorum tamquam
lac videntibus apparuit, & apparet super petram quæ est juxta Aquas-gradatas
usque in hodiernum diem. Quo tempore Venerabilis (o)
Zenus Presbyter colligens beatissimorum martyrum corpora, condivit ea aromatibus
pretiosis, & in locello marmoreo collocavit eos, juxta Chrysogonum. Passi
sunt autem beatissimi Martyres Christi Cantius, Cantianus & Cantianilla cum pædagogo eorum (p)
pridie Kal. Junias, duodecimo milliario ab urbe Aquilegia, trans flumen
(q) Hysontio, loco qui vocatur Aquas-gradatas.
|
constantes in fide,
precibus fusis,
capite plectuntur,
31 Maji.
|
|
ANNOTATA.
(a) Hucusque
eadem leguntur apud Mombritium, totus autem Prologus deest in aliis Mss.
Hic idem reperitur ante Acta quædam S. Anastasiæ 25 Decembris,
cujus exordium citat in Notis ad dictum diem Baronius: forsan vero est generalis,
præfixus toti uni collectioni plurium Actorum.
(b) In Actis
martyrii S. Sebastiani, illustratis ad 20 Ianuarii, auctore Ambrosio, ista
num. 64 leguntur: Carinus erat cum omni exercitu in partibus Galliarum
positus, & ejus intuitu lenta persecutio circa Christianos esse cœperat;
quia Carinus habebat aliquos amicos, quos hujus tituli professio decorabat.
(c) Ms. Bodec.
Bene agendo erga Christianos occubuerat. Occisus dicitur in citatis Actis
in civitate Moguntiaco, aliis apud Margum, seu Murgum in Mœsia,
contra Diocletianum confligens, quod contigit anno 285.
(d) In Actis
S. Sebastiani num.65. Occiso Carino, facta est persecutio talis, ut
nullus emeret vel venderet aliquid, nisi qui thuris exhibuisset incensum.
Quæ nos 3 Aprilis, ante Acta SS. Agapes, Chioniæ
& Irenes, ostendimus contigisse anno 289.
(e) Anno 289
erat Aquileiæ Diocletianus, & mandavit capite plecti S.Chrysogonum,
quod factum est 24 Novembris. Addebatur S. Anastasia, postea martyrizata
in insula Palmaria 25 Decembris. Nulla alterutrius mentio fit in aliis Mss.
& nomen Anastasiæ videtur à sciolo perperam adjunctum,
quod ubique expunximus. [p.430d]
(f) Hinc potißimum
incipiunt Acta apud Mombritium.
(g) Dîocletianus
discesserat Aquileia Thessalonicam, & eo etiam abductæ Agape,
Chionia & Irene ibidem martyrium compleverunt, sub Dulcidio seu Dulcicio
Præside & Sisinnio Comite Imperatorem secutis; ut hi videantur
statim Aquileiam remißi, ad prosequendam in Illyrico persecutionem.
(h) Hæc
visio deest apud Mombritium & in aliis Mss.
(i) Hinc incipiunt
citatæ supra lectiones antiqui Breviarii Aquileiensis, sed ex Actis,
prout sunt apud Mombritium, desumptæ.
(k) Iterum hæc
desunt in Mss, & apud Mombritium.
(1) Mombrit.
& Ms. S. Maxim. manifestius approbarent. Mss. S.Bertini &
Vltraject. rnanifestarent.
(m) Hic finit
compendium seu sermo, inter opera S. Amnrosii & apud Surium.
(n) Tam hic,
quam mox iverum adjungitur apud Mombritium, & Dulcicius Præses,
sed in aliis Mss. etiam soli Sisinnio hæc executio tribuitur:
& forte rectius: quia Du1cidius in paßione Sanctarum sororum correptum
amentia, potius reductus quam regressus Aquileiam, in eadem amentia verosimiliter
adhuc perseverabat.
(o) Ita Mombritius,
Petrus de Natilibus, allique: sed idem qui nomini Chrysogoni ubique addidit
nomen Anastasiæ, pro Zeno quoque substituit Zoilum, quem sciebat curavisse
sepulturam S. Chrysogoni. Interim de Zoilo expresse dicitur, quod cum
sub die quinto Kalendarum ab eo conditus esset S. Chrysogonus. . . . . &
ipse S. Zoilus trigesima die susceptionis ejus perrexit ad Dominum, adeoque
XXXVII Decembris, cum biduo antea martyrium absolvisset S. Anastasia. Deleo
itaque ex his Actis jam dicta verba, ut huc perperam intrusa, nisi quod pro
trigesima die, hoc scriptum erat post aliquantum tempus susceptionis
suæ; & loco Zoili, scribo Zenum. Aliqua Acta hic interferunt
omnia quæ alibi habentur de visione S. Chrysogoni Zoilo facta, &
his martyribus ea attribuunt.
(p) Eidem, sub
die octavo decimo Kalendarum Juliarum, qui dies aliis dicitur ejus translationi
sacer.
(q) Antiquis
Sontius, in Mappis Geographicis Lisonio, ubi parochia S. Cantiani
collocatur, uti & alia inferius versus sinum Tergestinum.
|
|
|
ANALECTA.
|
|
§. I.
|
Sacræ Reliquiæ Aquileiæ & Mediolani [p.430f] in Italia, Stampis in Gallia,
Hildesii in Germania.
|
|
[1]
|
In Actis jam datis Zenus Presbyter, colligens beatissimorum
Martyrum corpora, condivit ea aromatibus pretiosis, & in locello marmoreo
collocavit In Ms. codice S. Maximini, & in optimo loco sepelivit.
In Ms. Bodecensi, condigna veneratione sepelivit. Petrus
de Natalibus, a Zeno prope ipsam civitatem tumulata sunt. Quamdiu
ibi permanserint non liquet. Adhuc seculo Christi sexto Aquileiæ Sanctorum
venerationem viguisse, intelligitur ex poëmate Fortunati de Vita S.
Martini: qui sub finem libri quarti, in Prosopopoea ad suum libellum, istos
versus habet.
Hinc Venetum saltus campestria
perge per arva,
Sub montana quidem castella per ardua
tendens,
Aut Aquileiensem si fortasse accesseris
urbem,
Cantianos Domini nimium venereris amicos,
Ac Fortunati benedictam marmoris urnam.
S. Fortunatus cum
Felice, passus Aquileiæ etiam sub Diocletiano, inscriptus est Martyrologio
Romano ad diem XI Iunii. Sed utrum eodem modo voluerit auctor poëmatis
Fortunatus, etiam ibidem servari Cantianorum Martyrum corpora, an
solum sacram memoriam celebrari, non satis distingui potest ex ejus verbis.
Palladius de Olivis lib. 8 Rerum Foro-Iuliensium, de nostro hoc tempore,
[p.431a] ita loquitur. Corpora
a Zenone Sacerdote Aquileiam deportata, usque ad præsentem ætatem,
magnifice coluntur: imo testari incolas ea adhuc ibidem esse, infra apprebit.
Interim ipsa esse alio translata volunt alii.
|
Corpora primum
Aquileiæ deposita,
|
[2]
|
Ac primo Paulus Morigia Mediolanensis, lib. 1 de Nobilitate Mediolanensi
cap. 14, in Sanctuario urbis & dioecesis Mediolanensis pag. 5, &
in Historia Domus seu Cathedralis Ecclesiæ Mediolanensis cap. 11,
asserit in hac asservari corpora Sanctorum Cantii, Cantiani, & Cantianillæ,
fratrum & Martyrum. Iosephus Ripamontius, decade prima Historiarum,
Ecclesiæ Mediolanensis lib. 2, describit pag. 115 Martyrium SS.
Cantii, Cantiani, & Cantianillæ: & dein pag. 116, ista
addit: Corpora translata Mediolanum, & in Basilica Dionysiana collocata,
posterior ætas transtulit inde in templum maximum, ubi anniversario
precum officio recoluntur pridie Kalendas Julii (imo Junii): totaque
pietas Ambrosiana sacris Reliquiis hunc honorem impendit. Hæc ibi.
Habemus Missale Mediolanense, secundum institutionem S. Ambrosii anno 1522
excusum, in quo ad diem XIV Iunii præscribitur Missa Sanctorum
Cantianorum [p.431b] Martyrum, fol. 175;
& præfigitur effigies quatuor personarum, scilicet trium fratrum
& S. Proti pædagogi, atque hæc Oratio super Populum
præscribitur. Populum tuum, Domine, perpetua munitione
defende; nec difficulter, quod pie & juste postulat, consequatur: cui
Sanctorum tuorum Cantianorum merita suffragantur. Altera
super Syndonem hæc recitatur: Deus, qui Sanctorum tuorum Cantianorum
gloriosi fecisti palmam florere certaminis; da nobis, quæsumus, hostis
nostri fortia superare tentamina: & quod nostris non præsumimus
meritis; ipsorum, quorum natalitia celebramus, assequi precibus adjuvemur.
Tertia super Oblatam est ista: Plebis tuæ,
Domine, munera benignus intende: quæ Majestati tuæ in Sanctorum
tuorum Cantianorum solennitatibus sunt dicata. Vltima post Communionem
hæc legitur: Invocantes nomen tuum, Domine, deprecamur, ut qui
patres nostros, virtute tui nominis præeunte, Angelicis pastibus refecisti;
nos quoque, intercessione beatorum Martyrum tuorum Cantianorum, mysticis
dapibus foveas & reformes. Hæc ibi, quibus conformia sunt,
quæ in antiquis Breviariis Mediolanensibus præscribuntur, ut
sunt primæ duæ Orationes jam indicatæ; quibus adjungitur
Actorum martyrii compendium in tres Lectiones distributum: & iisdem
relatis in [p.431c] Breviario, jussu
S. Caroli Borromæi edito, ad XXXI Maji, ista pauca subjunguntur:
Eorum Reliquiæ, Mediolanum translatæ, in Basilica Metropolitana
reconditæ sunt.
|
Mediolani dicuntur
esse,
cultus ibidem Ecclesiasticus:
|
[3]
|
Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, relatis Actis martyrii,
ista sic exprimit: Quorum corpora a Christianis condita, postea Mediolanum
translata sunt. Ac deinde annotat: Hic sane mirandum, quod Mediolanenses
tam asseveranter corpora horum Sanctorum Martyrum se habere affirment, cum
tabulæ Ecclesiæ Aquileiensis ea Aquileiæ asservari dicant,
in eaque Ecclesia Translatio ipsorum celebretur. Forte Mediolanum non integra
corpora, sed reliquiæ aliquot insignes, quæ per synecdochem
corpora appellentur, advectæ sunt. Hæc Ferrarius, qui idem
dubium movet in Catalogo generali ad diem XIV Iunii, quo asserit, Translationem
horum Martyrum celebrari Mediolani: eorumque addit Inventionem Aquileiæ,
die XXIV Aprilis, memorari. Motum a Ferrario dubium magis auget Vghellus,
tomo 4 Italiæ sacræ, asserens de Ludovico Donato Episcopo Bergomensi,
quod ejus tempore, anno MCCCCLXVII die ultima Maji, inventa sunt corpora
Sanctorum [p.431d] Martyrum Cantii, Cantiani,
& Cantianillæ fratrum, in Seriate pago (est is civitati
ad Euro-Africum proximus) in æde S. Chrysogoni: ab ipsoque Episcopo,
præsenti clero populoque Bergomensi, in altari eorum nomini dicato
reposita fuere. Ante Ferrarium vero & Vghellum, Augustinus Valerius
Episcopus Veronensis scripserat, ecclesiam S. Mariæ
in Organis Veronæ, in medio altaris sanctissimi corporis Christi,
ostentare lapidem hoc titulo inscriptum: Conditorium marmore interciso
& auro insperso, ubi sanctissima Cantii, Cantiani, Cantianillæque,
Chrysogoni, Proti, & Anastasii ossa jacent, Antistites templi adorantibus
apposuere MCCCCXCVII. Hisce controversiis accedit alia æque difficilis.
Sunt Stampæ urbs Galliarum in Senonibus, & hodiernæ Belsiæ
insertæ, Insulæ Francicæ vicinæ ac Parisiis duodecim
circiter leucis dißitæ, qua versus Aurelianos iter instituitur,
atque a Gregorio Turonensi, Fredegario, aliisque antiquis memoratæ:
& si Robertum Regem Francorum monasterium S. Mariæ in Stampensi
castro, & ecclesiam in Palatio ædificavisse, scribit Helgaldus
Monachus Floriacensis, in dicti Roberti Vita apud Chesnæum tomo 4
Historiæ Scriptorum Francorum pag. 77. Addunt alii, eumdem Regem Robertum
impetravisse sacra corpora SS. Cantii, Cantiani, & Cantianillæ,
& in dicta S. Mariæ ecclesia Stampensi deposuisse. [p.431e] Regnavit autem Robertus iste ab anno
DCCCCLXXXXII ad MXXXII. Descripsit ipsorum Martyrum Vitam, paßionem,
translationem & miracula carmine heroico ac libris quatuor comprehendit
Petrus Gandræus, apud Stampas Causarum Patronus, atque curavit Parisiis
anno MDCXIII typis Iuliotæis vulgari. Alius Martyrum horum encomiastes
est Ioannes Chauvin, Consiliarius Regius in Curia monetaria, qui edidit Elogia
horum Martyrum, & denuo typis Vitræis curavit anno MDCLXX, recudi,
itaque recusis, rursum addidit novas Observationes, cum altera classe sex
novarum Epistolarum, quarum tertia mihi inscribitur, & Magistri mei Ioannis
Bollandi tum vita functi laudes prosequitur, Atlantem eum spiritualem appellans.
Ex his auctoribus duobus nonnulla subjungimus, quæ iidem asserunt ex
ipsis archiviis Stampensibus accepisse.
|
quem tamen
dubium faciunt Aquileienses,
Bergomenses ac Veronenses.
Stampis etiam in Gallia
Rex Robertus dicitur deposuisse dicta corpora.
|
[4]
|
Virtutes autem miraculorum apud hæc sacra corpora adeo eminuerunt
& eluxerunt, ut eorum venerationem assumpserint omnes circumquaque positæ
civitates. Ex his in Metropolitana Ecclesia Senonensi ejusque dioecesi festum
SS. Cantii, Cantiani & Cantianillæ, celebratur cum officio novem
Lectionum, quarum tres in [p.431f] secundo
Nocturno recitari solitæ ex Vita & Martyrologio desumuntur; ultima
vero, ex impreßione anni MDCXXV, concluditur his verbis: Nunc
vero pretiosæ eorum glebæ venerabiliter coluntur in fano Virginis
Mariæ Stampensis oppidi, partimque in nostra Metropolitana Ecclesia
Senonensi: quibus in locis, eorum meritis indies Dei pietas operatur magnalia.
Et sic Nicolaus Cardinalis de Pelleve Archiepiscopus Senonensis,
in Processu verbali de Reliquiis suæ Cathedralis ecclesiæ, qui
apud nos est, sub nota anni MDLXXI; Quoniam, inquit, multorum,
tum Principum tum Archiepiscoporum, opere & pio labore, corporum piorum
Reliquiæ huc asportabantur, quæ coacervatæ invicem &
mixtæ piis Christianorum votis non respondebant; venerabilis Antistes
Galterus, anno Domini MCCXLVIIII, gloriosa pignora Sanctorum Cantii, Cantiani,
& Cantianillæ, S. Macarii Abbatis, & SS. Felicis & Felicissimi,
singulis thecis reponenda curavit. Deinde narrans, quomodo easdem &
alias ibidem Reliquias visitaverit, duodecim distinctas thecis, & quid
singulis contineatur explicans; In septima, inquit, & octava
repertæ sunt reliquiæ corporum SS. Cantii, Cantiani, & Cantianillæ,
cum Reliquiis Heraclii & [p.432a] Pauli
Confessorum & Pontificum Senonensis Ecclesiæ: & quia in utraque
theca iidem tituli reperti sunt, ne quis in distinguendo subrepat error,
eosdem retinendos esse duximus. Omnes autem istæ duodecim capsæ
stant super altari majori, sicut habet indiculus ad nos missus: qui etiam
citra ambiguitatem asserit, SS. Cantii, Cantiani, & Cantianillæ
corpora, fere integra, in sua capsula contineri: quod nimium esse puto:
nam novum quod Chauvinus pag. 92, allegat Breviarium, solum dicit: Ex
quibus corporibus extracta sunt postea quædam ossa insignia, quæ
servat & honorat ecclesia Senonensis, in theca retro majus altare elevata:
distinctane a duabus prædictis ac nova, an una duabus
præmemoratis, haud facile dixerim.
|
& coluntur
in Ecclesia Senonensi.
ubi creditur pars magna eorum esse:
item in Parisiensi.
|
[5]
|
In Ecclesia Parisiensi ejusque dioecesi ita sub finem Lectionis
tertiæ dicitur: Quorum corpora Zoilus Presbyter Aquileiæ
sepelivit, pridie Kalendas Junii, & eadem Christianissimus Rex Francorum
Robertus Stampas ad ecclesiam B. Mariæ dicitur transtulisse. In
Meldensi Ecclesia legitur: ad Ecclesiam B. Mariæ transtulit. Similia
habentur in Breviariis [p.432b] Aurelianensi,
Bellovacensi, Carnotensi, & aliis: & ista præscribitur Oratio.
Deus invisibilis fortitudo certantium, adesto quæsumus nobis supplicantibus,
ut qui hodierna die sanctorum Martyrum tuorum Cantii, Cantiani, & Cantianillæ
gloriosum triumphum recolimus, eorum meritis & precibus, festis Angelorum
perpetuis interesse mereamur. Andreas Saussajus præter illa, quæ
de his Martyribus ad hunc diem XXXI Maji in suo Martyrologio Gallicano habet,
conatur in hujus Supplemento, ad diem XIV Iunii, omnium sententias conciliare
hoc modo: Eodem die translatio corporum Sanctorum Martyrum Cantii, Cantiani,
& Cantianillæ, cum ex Aquileia (ubi, postquam cæsi sunt pro
fide ad Aquas-Gradatas, a Zoilo Presbytero sepulti fuerant) Mediolanum sacra
eorum pignora transvecta, inde piis votis Roberti Francorum Regis Christianissimi
in Gallias delata, Stampis ab eo in ecclesia S. Mariæ religioso cultu
reposita sunt. Colit Ecclesia Aquileiensis eorum inventionem die XXIV Aprilis:
eorumque pignoribus nonnullis etiamnum gloriatur, de quibus pia æmulatione
cum ea dimicat ipsa Ecclesia Mediolanensis. [p.432c]
|
& alibi
in Galliis
An Mediolano illuc translata?
|
[6]
|
Huic controversiæ accedit Ecclesia Hildesiensis, in Saxonia
inferiore: cujus Canonicus, Christianus Theodorus de Plettenberg, Celsiss.
Paderbornensis ac Monasteriensis Episcopi Ferdinandi Furstenbergii Patroni
nostri ex sorore nepos, ita ad nos scripsit: Quando & per quem horum
Sanctorum Reliquiæ huc translatæ sint, prorsus mihi ignotum
est; nec puto hic facile inveniendum qui id doceat: varia enim tempestas,
qua plus quam annis centum, usque ad pacem Monasterii constitutam, quassata
fuit hæc Dioecesis, pleraque vetustatis monumenta aut omnino delevit
aut alio transtulit. Interim ex Vita S. Godehardi, a vobis data IV Maji* clare patet, jam Azelini Præsulis ætate,
qui anno MXLIV, septimo a S. Godehardi morte, adeptus Episcopatum, eumdem
tenuit annis decem, Sanctorum istorum Reliquias in Cathedrali nostra servatas
fuisse. Quin etiam Hezelonis Episcopi, qui Azelino successit, Constitutio,
qua is numerum Canonicorum eatenus incertum ad quinquaginta duos redegit,
annuosque Praebendarum reditus insigni munificentia auxit, inter cetera præcipua
festa Ecclesiæ, diserte meminit Vigiliæ Sanctorum Cantianorum,
item Festivitatis eorumdem: quibus diebus, durante tum adhuc communis refectorii
usu, largiorem mensam Canonicis voluit exhiberi: hodieque in tabulario [p.432d] nostro superest Constitutionis istius autographum.
Ceterum uti Vita S. Godehardi, loco jam citato, Adventum Reliquiarum prædictarum
refert ad Kalendas Aprilis, quibus miraculum contigit ibi commemoratum,
ad Sancti illius tumulum; ita & Breviarium nostrum, anno 1516 Lipsiæ
impressum, Adventum eumdem eodem die notat, quamvis ipsum Festum XXXI Maji
sub ritu Duplicis apud nos celebretur. Iidem quoque sancti Martyres, in festo
Patronorum Ecclesiæ nostræ, quod sub ritu Duplicis primæ
classis annue peragitur Dominica III post Pascha, Lectione VI inter Compatronos
adnumerantur.
|
Hildesii insignes
Reliquiæ, ante annum 1450 nescio quamdiu,
* num. 58.
cum triplici festo.
|
[7]
|
Reliquiæ ipsæ per diversa scrinia dispersæ nunc
sunt. Nam cum anno MDCLVII, XXIX Maji, Serenissimus Maximilianus Henricus,
Elector Coloniensis atque Episcopus noster, ecclesiam Cathedralem pro sui
officii ratione visitaret; tumbam argenteam aperiens, in qua S. Epiphanii
corpus & SS. Cantianorû sacra lipsana deposita sunt, partê
dumtaxat eorumdem reperit: quæ ne similiter distrahi posset, arctius
ipsam tumbam claudi voluit: quod ita factum est, ut sine summa difficultate
ipsiusque [p.432e] vasis fractione aperiri
amplius nequeat. In turri autem, laminis argenteis obducta, quam veteres
Turrim Patronorum appellarunt, quod eorumdem insignes Reliquiæ ibi
conditæ essent; notabiles partes de Sanctis Cantianis Martyribus,
ac nominatim de S. Cantianilla reperiuntur: & in Reliquiario, quod in
Processionibus portatur a Subdiacono, cernuntur insignes etiam Reliquiæ
S. Cantii Martyris, uti & in aliis hierothecis minores aliæ eodem
titulo. Caput autem S. Cantii, argenteæ lipsanothecæ inclusum,
servatur in nostro Hildesiensi sacrario, certisque festivitatibus exponitur
publicæ fidelium devotioni. Ego quoque superioribus annis aliud caput
reperi, inscriptum, Caput de sanctis Cantianis, cum jussu Reverendissimi
Capituli mei sacros istos thesauros pervestigarem, redigeremque in Catalogum.
Hactenus Reverendißimus ille Canonicus nostrique operis
amantißimus; quibus nihil addi posse speres, modo intelligas S.
Epiphanii, intra eumdem tumbam reclusi corpus, esse Episcopi Ticinensis,
a nobis relati XXI Ianuarii, ubi vide Historiam translationis factæ
anno DCCCCLXIII. Porro, tot tamque variis Ecclesiis de posseßione Sanctorum
istorû Corporum contendentibus, nihil [p.432f]
mirum est, si aliæ quoq; plurimæ in Italia, Gallia,
Germania Ecclesiæ, eorumdem Sanctorum cultum receperunt, majori minorive
festivitate agendum, quarum omnium Breviaria ac Kalendaria enumerare longum
sit. Quin & in Poloniam usque penetravit religio illa, ubi festum
SS. Cantii, Cantiani, & Cantianillæ Martyrum sub ritu duplicis
majoris celebratur in dioecesi Wratislaviensi, & in Ordine Crucigerorum
cum rubra stella, & propria Oratio aßignatur: at quæ causa
hujus sit venerationis, non additur. Facilius est dicere, cur Venetiis quoque
celebris eorumdem sit cultus; cum ibi habeatur ecclesia propria sub nomine
S. Cantiani.
|
Sunt eæ
in variis capsis,
uti & capita duo eorumdem Sanctorum.
|
§. II.
|
Miracula Stampis patrata post Translationem anni 1249.
|
|
[8]
|
Ad
Stampensem ecclesiam revertamur: ubi sacra ossa, arcæ inclusa, erant
in veneratione, Sacerdotibus, Senatui, populoque Stampensi, & bis quotannis
in proceßione publica deferebantur, scilicet Feria tertia Paschali
& hoc XXXI Maji, die eorum natali. Contigit interim, ut pluviis e cælo
negatis magna siccitas circa ditiones Stampenses esset exorta, atque inde
miseranda fames timeretur. Recursum est ad misericordiam Divinæ bonitatis:
adhibita interceßio Sanctorum [p.433a]
Martyrum: instituta Supplicatio cum Reliquiis horum Martyrum
ex oppido ad ecclesiam haud procul dißitam sive capellam S. Lazaro
dicatam. Dum hæc pia devotio exercebatur, nubes cum lætitia supplicantium
colligebantur in aëre, copiosas suo tempore daturæ pluvias. Sed
ecce cum, peractis jam in dicta æde litaneuticis precibus, reducenda
esset pia supplicatio ad primariam Deiparæ Virginis ecclesiam, ibidem
hierotheca Martyrum
--- de sede moveri
Convelliq; nequit: manet arca immobile
pondus,
Densa velut rupes defixa in viscera terræ.
Stupent omnes, &
humiles ad Deum fundunt preces. Inter hos Sacerdos, ob singularem doctrinam
& sanctitatem notus, inter plura monita istud effatur: Offeramus Sanctis
loco vilis ligneæ arcæ aliam ex argento faciendam, ut posthac
honestiori modo repræsententur oculis omnium, in ecclesia nostra;
ac videbimus si velint ad illam reportari.
Dixit, & extemplo genibus pia
concio pronis
Consilium Mystæ crebro probat utile
plausu.
Hoc simul ac votum flammanti corde sacratur,
Sarcina fit, sicut ante, levis; positoque
dolore
Stampicolæ læti Superis nova
cantica promunt.
Sancta reportantes Divorum pignora Fratrum,
Ut Tutelares retulere in Virginis ædem.
[p.433b]
|
Post pluviam impetratam,
immobilis manet capsa lignea,
donec voveatur & fiat argentea
|
[9]
|
Mox
collatæ piæ eleemosynæ, unde nobilißima arca confecta
ex argento fuit, & circumquaque figuratis fimbriis inaurata. Vt translatio
fieret, indictus dies IV Augusti, anni MCCXLIX, & invitatus Archiepiscopus
Senonensis Gilo seu Ægidius Cornatus, a quo Sanctorum Martyrum Cantii,
Cantiani, & Cantianillæ apud Stampas corpora translata
fuisse, indicant in Archiepiscopis Senonensibus Claudius Robertus &
Sammarthani. Addunt alii, Gilonem, ob quamdam de veritate Reliquiarum hallucinationem,
fuisse quadam aorasia punitum, ut ne quidem in aperta arca potuerit ulla
ossa videre, sed totius rei gestæ historiam edoctus, reatum ipse suum
arguit,
Mox prece præmissa, lacrymis
perfusus obortis,
Explicat inscriptos Divorum nomina Fratrum
Fasciculos, sacrosque viris astantibus
artus
Ostentat, structamq; recens transmittit
in arcam;
Quam prius antiquo trinis de more dicarat
Fratribus Antistes. Canti tamen ille lacertum
Excipit, & castæ mentum sanctæque
Sororis.
Ita Stampenses, cum
interim Senonenses credant, potiorem partem sacrorum corporum apud se esse,
haud magna, ut supra [p.433c] vidimus,
certitudine.
|
in quam an 1249 sacra ossa,
non sine miraculo transferuntur.
|
[10]
|
Post
istam sacrorum oßium translationem, aucta est erga hos Martyres devotio,
& a Deo variis honorata miraculis. Duabus ab oppido Stampensi versus
Parisios leucis est Strichiacum, vulgo Estrechy pagus, in cujus
vicinia erat hisce Martyribus erectum oratorium sive ædicula: quibus
illic aliquam exhiberi reverentiam non ferens rusticus, redeunti ex silva
cum asino lignis cæsis onusto, ante dictam ædiculam securis de
manibus lapsa pedem gravi vulnere diffidit: unde collapsus exanimis, paulatim
recepto spiritu reatum deplorat, Sanctos invocat, somno corripitur, &
plane sanus Sanctorum patrocinio surgit, solis vulneris accepti vestigiis
relictis. Cognito a vicinis miraculo, aguntur Deo & Sanctis debitæ
gratiæ, eademque quotannis innovantur. Degebat Stampis in platea S.
Iacobi, alias dicta Majori, quædam pia femina, Maria Aupie nuncupata,
quæ ex templo domû regressura, incidit in puerû pauperem,
& misere contractum, ac sua membra testudinis instar humi trahentem.
Curat ergo eum ad suas transferri ædes, atque ita languentem spatio
septem annorum fovet. Quadam vero die Dominica egredientem ad templum subsequitur,
more suo humi reptans, miser contractus; & ex nimia erga Sanctos Martyres
fiducia, matronam, ne contereretur metuentem consolatus, per ecclesiæ
gradus descendere incipiens, inter manus ipsum sub axillis tenentium,
[p.433d]
Extemplo sacras diris clamoribus
ædes
Implet: quippe tori nervique illius inertes
Tenduntur, mirisque modis laxata repente
Ossa reponuntur, propriaque in sede locantur.
Ac juvenis subito mediû progressus
in agmen,
Abstrusas tanti causas clamoris, &
in se
Quod factum est paucis narrat mirabile
verbis
Prodigium, & grato pia carmina concinit
ore.
|
Curantur graves læsura
pedis,
indurata a nativitate contractio.
|
[11]
|
Aliud
mirandum contigit Sulpitiæ matronæ Stampensi piißimæ,
quæ aut lampadibus fovendis in templo aut orationi operam dabat, aut
ægris qui sub tegmine templi jacebant solerter serviebat. Quadam nocte
huic ibidem oranti adstitit Deipara Virgo, cum hisce Cantianis fratribus,
atque una ægros invisit, quorum uni prædixit felicem ad cælos
post triduum accessum, aliis contulit sanitatem. Quæ ita evenerunt.
Adolescens, quidam totus oppletus pustulis, fuit a matre Sanctis Cantianis
non sine piis lacrymis commendatus, & mox pristinam obtinuit sanitatem,
solam tanti mali memoriam retinens. In pago Alliaco territorii Carnotensis,
quædam mulier peperit filiam mortuam, ac curavit sepeliri. Verum divinitus
inspirata, sequenti die filiam ex sepulcro receptâ, Stampas detulit
ad arcam Sanctorum Martyrum, ubi illa vitam recepit, & [p.433e] sacro baptismate etiam fuit regenerata,
anno MDXIII in conspectu plurimorum hominum, qui suis testimoniis confirmarunt
factum. Aliud tempore Henrici secundi est patratum miraculum, cum feria tertia.
Paschali in publica proceßione deferretur capsa SS. Cantii,
Cantiani, & Cantianillæ. Interfuit ei juvenis, ab ipsa nativitate
surdus & mutus, & annos tunc natus viginti: cui circa ædem
s. Michaelis.
Extemplo mutæ solvuntur vincula
linguæ,
Dantur & elingui vocalia munera muto.
|
Apparent Sancti cum Deipara,
suscitatur mortua ad baptismum,
scabies mundatur
|
[12]
|
Atque
hæc ex Petri Gandræi prolixiori poëmate decerpsisse sit
satis; interim dum eorumdem miraculorum contextum veterem, quod vehementer
optamus, nobis transmittat aliquis. Nunc ex Elogiis, a Consiliario Chauvino
editis, addo recentius unum; cui fidem facturus Auctor, in speciali quadam
ad nos instructione, allegat relationem Parisiis impressam ipso vel sequenti
anno; & plures dignos testes, qui illud sibi retulerint, atque inter
alios Dominum de Lescomay, [p.433f] in
Parlamento Advocatum, magnique judicii ac studii virum. Res ita se habuit.
Puella quædam ex S. Memmii vico, nondum ætatis annum sextum
attigerat, Jacquetta Chape dicta, & jam vergebat ad vitæ finem,
tota debilis ac paralytica, pene ab ipsa nativitate. Frustra eam curandam
susceperat chirurgus quidam ex oppido S. Arnoldi: quin & Parisienses
medici super ea consulti, remedium a se inveniendum tanto malo desperaverant.
Ergo ad superhumanam opem convertitur Cornelia mater puellæ, &
anno MDCXXXVIII die VI Aprilis Stampas cum filia perveniens, ipsam albis
vestibus indutam, in ea quæ ducebatur processione pariter
circumgestari fecit. Quo facto melius habere misella coepit, domumque relata,
tota alia mox apparuit, suis ipsa pedibus citra impedimentum ambulans: deinde
vero indies magis magisque corroborata, intra unius mensis spatium, integerrime
valuit ad omnes humanæ vitæ, suæque ætati congruas
functiones. [p.434a]
|
& an. 1638 paralytica.
|
§.
III.
|
De
nova inspectione & translatione sacrarum Reliquiarum, Stampis facta
anno 1620 & 21.
|
|
[13]
|
In
ea capsa, quam anno MCCXLIX factam argenteam vidimus, manserunt immotæ
Sanctorum Reliquiæ annis CCCLXXI, quibus exactis quid factum sit prælaudatus
Chauvinus accurate prosequitur, in novis ad historiam Observationibus, post
Elogia excusis; cujus verba non pigebit ex Gallico Latina sic facere:
Anno MDCXX decretum fuit reparare argenteam Sanctorum capsam; eumque in
finem recursum est ad Illustriss. & Reverendiss. Joannem David, Archiepiscopum
Senonensem; qui ut ea aperiri posset, publicæ indulsit pietati; id
faciendum committens Guidoni de Verambrois, Magistro in Artibus creato Parisiis,
& Decano Christianitatis, atque Curato S. Martini Stampensis. Commissionem,
signatam I Julii, secutum est decretum Capituli datum XVI ejusdem. Ergo
die XXX dicti mensis Julii, instituta est totius Cleri generalis processio,
comitantibus Officialibus oppidi civibusque [p.434b]
& accolis magno numero, ad quos panegyricam de Martyribus pronuntiavit
P. Drupianus Capucinus. Regressa in ecclesiam pompa, Mag. Guilielmus Chasse-cuillier,
Cantor & Canonicus D. Virginis, Missam celebravit; assistentibus sibi,
pro Diacono & Subdiacono, Mag. Stephano Beauvoix Primicerio Curato ejusdem
ecclesiæ, & Petro Godin Sacellano.
|
Capsam argenteam reparaturi
Stampenses
30 Iunii indicunt generalem processionem
|
[14]
|
Coram
iisdem, finita Missa, Mag. Andreas Gilles & Gedeon Pans, Canonici D.
Virginis, simul cum Mag. de Verambrois, ascenderunt ad locum ubi consistunt
Reliquiæ supra quatuor columnas elevatæ, ubi etiam præsentes
aderant Magistri, Nicolaus Thiroüin, Joannes Veron Cantor & Canonicus
Sanctæ Crucis, Damianus Doucet Curatus S. Ægidii, & Petrus
le Roy Curatus S. Petri; Domnus Michael Gaguin, Prior claustralis Abbatiæ
Moriniacensis; Patres, Seraphinus le Bourgeois, Minister Ordinis Sanctiss.
Trinitatis de Redemptione captivorum; Desiderius Parisot, S. T. D. Guardianus
Franciscanorum; Petrus Audiger, S. T. B. ejusdem Ordinis; Raphael de Rouate,
[p.434c] Guardianus Capucinorum,
ejusdem Ordinis concionator. Ibidem etiam inventi sunt adesse Officiales
Balivatus & Præposituræ cui ab Electione est nomen, Major
& Schabini Stampenses, Provisores & Æditui D. Virginis, aliique
innumeri, eodem zelo adducti. Postquam igitur sericea vela alba & rubra,
recipiendis sacris Reliquiis destinata, consueto ritu sacrata fuerunt incensataque,
una cum parva capsula quernea, in quam reconderentur; aperta fuit argentea
capsa, nec non quæ intus claudebatur lignea pervetusta, atque intra
hanc repertæ Reliquiæ, cum Latinis inscriptionibus, quarum una
sic sonat: Hic continentur Reliquiæ sanctorum Martyrum Cantii, Cantiani,
& Cantianillæ &c. Aliud: Hic requiescunt Reliquiæ de
ossibus Sanctorum Martyrum, Cantii, Cantiani, & Cantianillæ, Fratrum.
In eadem etiam veteri lignea capsa, inventa est bursa ex diversi coloris
serico, intraque eam tria ferri fragmina, ex eo forsan quo mors Martyribus
sanctis illata fuit. Quin etiam apparuerunt panni, rubro colore tincti, vestigia
forsitan fusi sanguinis: ac deniq; quandâ in parte notata cernebatur
similitudo Episcopi pedum tenentis, cum his verbis, Gillo Dei gratia Archiepiscopus
Senonensis; & juxta [p.434d] S. Stephanus
Protomartyr, Senonensis Metropolitanæ Titularis.
|
deinde coram multis testibus,
eadem aperta eximuntur Reliquiæ.
|
[15]
|
Post
hæc, artificum industria, reparatæ, ubi opus erat, argenteæ
capsæ splendor novus additus est: opere autem intra novem menses absoluto,
quid actum sit, dicet Relatio, ut appellant, verbalis, ab eo qui Translationem
peregit, hunc in modum authentice consignata. Anno Domini millesimo
sexcentesimo vigesimo primo, pridie Idus Aprilis, feria Paschali secunda,
sedente Gregorio decimo quinto summo Pontifice, Joanne David Archiepiscopo
Senonensi, Ludovico decimo tertio Rege Francorum & Navarræ; Nos,
Henricus Clausse, Episcopus Aurensis, nec non Coadjutor Cathalaunensis, successorque
designatus, indicimus, attestamurque, data facultate ab eodem Reverendissimo
Senonensi Archiepiscopo, perantiquas & reverendas divorum Martyrum Cantii,
Cantiani, & Cantianillæ Reliquias, in feretrum, cujus longa vetustate
aureus fulgor obsoleverat, magnis sumptibus nitori suo redditum, incoctum,
& plurimis laminis argenteis auctum, & in capsam recentem (quod altera
carie pene exesa deperiret) assuetis ritibus, ac celebritate, prius habita
ad frequentem populum concione a Fratre Gabriele San-Laudensi, Prædicatore
[p.434e] Capucino, nostra manu,
magna spectante frequentia, repositas in æde Beatæ Mariæ,
ubi pie coli atque asservari solent. Postero autem die in stata & solenni
supplicatione promulgatis quadraginta dierum Indulgentiis, quas idem Dominus
Archiepiscopus concessit, & æternum vim habere jussit, magno apparatu
circumlatas per urbem easdem sanctas prosecuti sumus Reliquias, ingenti civium
Stampensium, & populi undique ad celebritatem affluentis multitudine.
Quibus omnibus ut fides major sit, ad perpetuam rei memoriam, hisce litteris
propria manu subscripsimus, præsentibus viris insignibus, tum Clericis
tum secularibus, Rever. Patr. ac Dom. Andrea Berzeau, Abbate Morigniacensi
ac in supremo Senatu Consiliario: Venerabilibus viris Magistris Guilielmo
Chassecuilier Cantore & Canonico, Andrea Gilles, Ludovico Bastard, Nicolao
Thirovyn, Ægidio Barrault, prædictæ ecclesiæ Canonicis,
Stephano Beauvoix Capicerio Curato, multisque aliis ejusdem ecclesiæ
Capellanis: Rever. FF. PP. Joanne Pave [p.434f]
Doctore Theologo Franciscano; Raphaële Rothomagensi Guardiano Capucinorum
Stampensium; Nobilibus ac præclaris viris Jacobo Petau Stampanæ
provinciæ Præside, Nicolao Couste Propræside, Guidone David
Assessore, Michaële Egal Prætore, Claudio Prevost Proprætore,
Simone Chauvin, & Isaaco Blanchard, Advocato & Procuratore Regiis,
Petro le Gendre Majore, Petro de Jambon, Isaaco Guysenet, Joanne Aleaume,
& Michaële Gillet, Scabinis; Petro Baron, Doctore medico; Joanne
Albert Juris utriusque Licentiato, Collegii Stampani Moderatore; Clemente
Poisson, Electo Regio; Jacobo Guysenet, Claudio Guetard, Renato le Sueur,
Natale Maugin, & Stephano Rivet, dictæ ecclesiæ Beatæ
Mariæ Ædituis, permultisque aliis ad rem admissis testibus. Datum
Stampis in dicta ecclesia Beatæ Mariæ, sub sigillis nostro &
Capituli, anno & die supradictis.
Signat
Henricus Episcopus Aurensis, nec non Coadjutor
Ecclesiæ Cathalaunensis.
|
sequenti an. 1621 12 Aprilis
in eamdem novo ornatu splendentem
repositæ,
& 13 Apr. circumlatæ.
condito ea de re instrumento publico.
|
[16]
|
Ex
prædictis & exilitate capsæ ad recipiendas Reliquias prædictas
destinatæ, satis apparet non nisi exiguam singulorum trium corporum
partem Stampis haberi: quod certius etiam discere potuissemus, si placuisset
auctoribus dictæ Translationis sigillatim enumerare ossa intus
[p.435a] Ad augendam
deinde in populo venerationem prædictorum Sanctorum Martyrum, instituta
etiam Archiepiscopali auctoritate Sodalitas est utriusque sexus Fidelium:
quorum ut accenderetur zelus in exercendis sibi propriis religionis &
caritatis officiis, Urbanus Papa VIII, per Breve datum anno MDCXLIV
die VII Iunii, eidem a se approbatæ Confraternitati conceßit
Indulgentias varias; ac plenarias quidem iis, qui confeßi ac sacra
Communione refecti, nomina in illam sua dabunt, ipsa qua id facient die;
tum annis singulis, post sacramenta suscepta, primario Sodalitatis festo,
visitantibus oratorium ejus, ibique orantibus ad consuetas Pontifici intentiones;
nec non aliis diebus quatuor, pro devotione communiter eligendis atque ab
Ordinario approbandis: dierum vero sexaginta indulgentiæ conceduntur
omnibus, ad quæcumque pietatis & caritatis opera ipsis præscripta
convenientibus &c. Cunctis istis anno MDCXLV, XIV Februarii robur ordinariæ
suæ potestatis addens Octavius, Archiepiscopus Senonensis; approbavit
electos a Confratribus quatuor dies, Festum Circumcisionis Domini nostri;
Feriam III Paschalem; IV Augusti, translatione sanctorum Martyrum memorabilem;
& primam Dominicam Octobris, Dedicatione ecclesiæ D. Virginis
[p.435b] festivam.
|
An. 1644, institutæ Sodalitati concessæ
Indulgentiæ.
|
[15]
|
Porro
Feria III Paschalis a Stampensibus præcipua religione transigitur,
quia tali ad se allatas credunt fuisse sæpe nominatorum Sanctorum Reliquias.
Instituitur siquidem generalis Processio, inquit Chauvinus, quam
ordiuntur ambo Ordines S. Francisci, exemplari [p.435d]
cum modestia; hos subsequuntur Parochiæ ex locis diversis collectæ,
atque Capituli utriusque D. Virginis & S. Crucis Canonici, hi sinistrum,
isti dextrum latus tenentes; capsam vero circumdat ingens facularum ardentium
numerus. Post hanc defertur etiam alia hierotheca, S. Matthæi appellata,
& alia, S. Ioannis Chrysostomi: Officians autem Crucem argenteam gestat,
egregio opere laboratam. Pompam auget Deiparæ imago sculptilis, cui
est inclusa particula de ejus vestimentis, Ludovici Ebroicensis Comitis
Stampensis memorabile donum; qui etiam nobili fundatione testatum suum Stampensibus
affectum reliquit; nec desunt qui humili amictu ac pedibus nudis capsam comitando
circumdent. Die Natali Sanctorû, XXXI Martii, alia processio ducitur,
in qua dumtaxat circumgestatur capsa, quam Minorem vocant, continentem vestes
ipsorum Martyrum; eos, credo, pannos, qui in Translatione nupera reperti
fuerunt sanguinolenti; & cantatur Missa, ex fundatione Rochi Colleau,
Stampis nati, sed Aurelianis, ad S. Anianum Canonici, pridem defuncti. Nec
tacendus nobis est annus MDCLXVI, quando Stampas advenientibus præcipuae
nobilitatis [p.435e] feminis duabus, Domina
Ducissa Vindocinensi, matre Cardinalis sic nominati; & Domicella Aumalia,
postea Lusitaniæ Regina; utraque capsa deposita in mediam ecclesiam
fuit, ipsarumque & innumeri, qui affluxerat populi, conspectui præsentata.
AUCTORE GODEFRIDO HENSCHENIO.
|
Festum præcipuum
Fer. 3 Paschæ.
aliud minus 31 Martii.
|
|
Je cite
ici la notice de Wikipédia (http://fr.wikipedia.org/wiki/Acta_Sanctorum,
en ligne en 2007): 
Le tome VII et dernier
du mois de mai, qui contient la notice consacrée aux Martyrs d’Aquilée
(fêté le 31 mai) ne parut à Anvers qu’en 1688. Cette
notice était due à Henschen, lui-même mort en 1681,
soit deux ans avant la publication posthume des Antiquités d’Étampes,
dont le chapitre consacré aux reliques de ces saints avait lui-même
été rédigé vers 1668. Ainsi, les recherches
de Fleureau et d’Henschen sont complètement indépendantes,
et tout à fait complémentaires.